2 marca 1983 roku grupa 24 osób powołała do życia Słupeckie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne. Prezesem stowarzyszenia wybrany został Roman Lewandowski. Od roku 1993 pracą Towarzystwa kieruje Jan Maciej Nowacki. Członkowie-założyciele: H. Bąkowski, E. Czarcińska, B. Dzwoniarska, Z. Giszter, J. Jasiński, W. Karpiński, B. Kowalczyk, T. Kubacki, M. Lewandowska, S. Lewandowska, R. Lewandowski, M. Ławniczak , J M. Nowacki, J. Panek, A. Sikorski, E. Słowiński, J. Sobutka, Z. Strugalska, R. Tomczak, M. Trębaczkiewicz, W. Wetłowas, B. Wiśniewska, T. Wiśniewski, H. Wlazło.

I Prezes STS-K (1983-1993)

 II Prezes STS-K (od 1993)

Do rejestru Stowarzyszeń Urzędu Miasta w Słupcy STS-K wpisane zostało 27 kwietnia 1983 roku. Siedzibą STS-K początkowo był Bank Spółdzielczy w Słupcy, a od połowy lutego 1998 roku ma Towarzystwo swój lokal w budynku zajmowanym przez Muzeum Regionalne przy ul. Warszawskiej 53.

Towarzystwo było współorganizatorem obchodów 700-lecia otrzymania przez Słupcę praw miejskich. Prezentem rocznicowym dla miasta i jego mieszkańców był kwartalnik. Ukazywał się w 1990 i od 1996 do 2000 r. by w 2001 roku ustąpić miejsca mini-monografiom, prezentującym wybrane zagadnienia z przeszłości i teraźniejszości miasta, wydawanym pod wspólnym tytułem Zeszyty Słupeckie. Wydano 1,2,2/3 numer Zeszytów Słupeckich i 24 numery Wiadomości Słupeckich. Pierwszy numer w 1990 r. redagowali: Bożena Dzwoniarska, Maciej Nowacki, Bogna Wojciechowska. Ostatni w 2000 r.: Maciej Fiszer, Maciej Nowacki, Wojciech Rajewicz, Władysław Szymański, Bogna Wojciechowska.

Liczba członków STS-K waha się w granicach 60 – 140 osób. Z myślą o nich oraz sympatykach Towarzystwa Zarząd STSK organizuje wypady do teatru, do miejsc związanych z polską historią, na majówki, na grzybobranie, a także na dłuższe wyjazdy poza granice kraju. Do Włoch, do Lwowa. Wyjazdy do Hiszpanii, Grecji, Chorwacji, Kopenhagi, Budapesztu, Pragi, Berlina czy Kopenhagi, w Sudety z wypadem do Drezna i Miśni, na Kaszuby, do Petersburga przez Wilno, Rygę, Talin, do Kazimierza Biskupiego, do Teatru Wielkiego w Poznaniu, kilkakrotnie do Teatru Muzycznego w Poznaniu, do Biniszewa, do Kinepolis w Poznaniu, do Warszawy, Bydgoszczy. Na koncerty Orkiestry Symfonicznej Filharmonii Poznańskiej w Auli Uniwersyteckiej w Poznaniu. Do starych kościołów św. Wawrzyńca, św. Leonarda w Słupcy. Na piknik w Niezgodzie, w gospodarstwie agroturystycznym w Powidzu, na „pyry” i w Stawisku, do F. Szulczyńskiego i do Chatki Ornitologa w Białobrzegach. Po starych cmentarzach Poznania, Gniezna, Woldenberga, Warszawy. Do Lednicy, Biskupina, zamku w Kurniku, pałaców w Warszawie, Rogalinie i Czerniejewie. Na wykopaliska na Rydlowej Górze w zakolu Warty pod Zagórowem czy Giecza. Do muzeów znajdujące się w miastach okalających Słupcę.

STS-K było, organizatorem następujących sesje popularno-naukowych: 23. 07.1984 – w setną rocznicę urodzin Szeluty, 18.04.1988 – w 125 rocznicę powstania styczniowego, 14.11.1988 – w 70 rocznicę odzyskania niepodległości oraz współorganizatorem 19-20.05.2006 – Sejmiku Regionalistów z Wielkopolski.

W 1331 roku Krzyżacy dotarli w okolice Słupcy. Miasto zostało złupione i spalone. Mieszczanie, korzystając z poparcia biskupów poznańskich, szybko przystąpili do odbudowy. Otoczyli miasto murem obronnym. Resztki tych murów, wzniesionych przy końcu XIV wieku, przetrwały przy ul. Kościuszki 4. W 1985 roku staraniem Towarzystwa zachowany fragment muru został zabezpieczony, umieszczono na nim płaskorzeźbę przedstawiającą widok miasta z 1705 roku, zaś od strony ulicy ustawiono tablicę informacyjną. Wiosną 2000 roku przy placu Szkolnym odkryto kolejny fragment starego muru obronnego, chroniącego Słupcę od strony północnej. Zarząd STSK wystąpił do konińskiej Delegatury Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków o spowodowanie zabezpieczenia odkrytego fragmentu, sprawą zainteresowano też władze miejskie.

Prace na cmentarzu parafialnym, obejmujące remont i konserwację zabytkowych pomników, jak i systematyczną pieczę nad opuszczonymi już dziś mogiłami osób, które w jakiś sposób zaznaczyły swoją obecność w dziejach Słupcy, stanowią stały element działań członków STSK. Zaopiekowano się pomnikiem nagrobnym A. Szeluty, wyremontowano najstarszy, zachowany grobowiec z 1846 roku, odtworzono mogiłę powstańca styczniowego W. Olsztyńskiego, a także mogiłę nauczyciela-patrioty J. Paszkowskiego, otoczono opieką grób rodziny Kozickich – rodziców dowódcy słupeckich peowiaków z 1918 roku. Uratowano też starą cmentarną kapliczkę z roku 1831. Do Muzeum Regionalnego trafił stary obraz z insygniami Męki Pańskiej. Złożyliśmy też wniosek w 2006 r. do Rady Miasta o uznanie sosny i dębu rosnącego na cmentarzu za zabytki przyrody, drzewa otrzymały nazwę Koleta i Marcin. Jesienią 1994 roku członkowie Towarzystwa na cmentarzu prawosławnym przy ul. Szeluty postawili kompozycję z głazów z dwuramiennym krzyżem, w dwa lata później podobny pomnik, utworzony z głazów oraz ocalałych szczątków macew, stanął na skraju byłego cmentarza żydowskiego. Do istniejącego przy Muzeum Regionalnym w Słupcy lapidarium członkowie STS-K przekazywali macewy z żydowskich grobów. Wiosną i latem roku 2007 postawiliśmy nowy pomnik Apolinaremu Szelucie i wyremontowane zostały na cmentarzu słupeckim św. Krzyża w Słupcy dwa bardzo stare, rozwalające się grobowce, które historycznie są bardzo ważne w dziejach naszego miasta.

Pierwsze ślady działalności człowieka na terenach dzisiejszej Słupcy i w jej okolicach naukowcy datują na okres wczesnego żelaza (750-400 r. p.n.e.). Szczególne nasilenie osadnictwa miało miejsce na zachodnim i południowym brzegu dzisiejszego Jeziora Słupeckiego. Najznaczniejszymi stanowiskami są odkryte w latach 50-tych minionego wieku osada, grobla i grodzisko kultury łużyckiej, którego relikty są widoczne na wyspie jeziora. W czerwcu 2000 roku z inicjatywy Towarzystwa na brzegu Jeziora Słupeckiego odsłonięto kompozycję z głazów, przypominającą łużyckie grodzisko, znane powszechnie pod nazwą szwedzkiego kopca.

Odsłonięto w 1999 r. tablicę upamiętniającą Tadeusza Parysa burmistrza Słupcy.

Symbolem narodzin miasta stał się stojący przed gmachem starostwa piastowski orzeł. Postawiony przed kilkudziesięciu laty z okazji 30-lecia Polski Ludowej, nie bardzo pasował do nowej rzeczywistości, były nawet próby usunięcia go, przeniesienia w inne miejsce. Za zgodą władz miejskich grupa członków Towarzystwa na jego cokole umieściła wykonany w betonie herb Słupcy oraz: 1290 – rok nadania miastu praw.

W 2003 roku został oznaczony kamieniem i napisem Skwer Apolinarego Szeluty (1884-1966).

W 2004 r. odsłonięto tablicę pamiątkową o Marcinie ze Słupcy i wydano broszurę o zabytkach średniowiecznej Słupcy.

Towarzystwo podejmowało też starania o zachowanie w stanie niezmienionym fasady budynku przy ul. Poznańskiej 15, w którym mieszkał dr B. Gutowski, założyciel słupeckiej straży ogniowej. Od 2006 r. w budynek, po kapitalnym remoncie, służy PKO a na frontonie z inicjatywy STS-K znalazła się tablica upamiętniająca dr med. Bronisława Gutowskiego.

Książki, broszura, kroniki, albumy wydane staraniem STS-K:
Krystyna Winowicz: Apolinary Szeluto (1884 – 1966) w setną rocznicę urodzin (Słupca 1984)
Narcyz Gieryń: Dzieje Słupcy – materiały wybrane (Słupca 1988 rok)
Bogna Wojciechowska: Słupca wobec wydarzeń 1863 roku (Słupca 1988)
Dzieje Słupcy – praca zbiorowa pod red. Bolesława Szczepańskiego (Poznań 1996)
Monografia Słupcy wydana w ramach Biblioteki „Kroniki Wielkopolski” w serii „Dzieje miast Wielkopolski”.
Bogna Wojciechowska: Ku wolnej Polsce – z dziejów słupeckiego obwodu POW (Poznań 1997)
Marian Jarecki: Aby pamięć nie zaginęła (Piła 2001)
Bogna Wojciechowska: Bolszewicy pod Strzałkowem (Poznań 2001) .
Krystyna Winowicz i Bogna Wojciechowska: Apolinary Szeluty 1884-1966 w setną rocznicę urodzin wznowione w czterdziestą rocznicę śmierci (Słupca 2006)
Działalność Towarzystwa jest bardzo szczegółowo corocznie od 1996 r. opisywana w broszurach pt. Z życia STS-K prowadzonych przez Władysława Szymańskiego.

10 tomów kroniki prowadzonej przez Jadwigę i Władysława Szymańskich szczegółowo opisuje życie codzienne STS-K a liczne albumy zdjęciowe dokumentują miniony czas.

W grudniu 2002 roku – po raz pierwszy w historii Towarzystwa – został przyznany trzem osobom: Romanowi Lewandowskiemu, Tadeuszowi Wiśniewskiemu oraz Bognie Wojciechowskiej tytuł Honorowego Członka STS-K. W grudniu 2006 roku delegaci na kolejnym Walnym Zebraniu Sprawozdawczo-Wyborczym Towarzystwa przyznali tytuł Edwardowi Adamczykowi i Maciejowi Fiszerowi. Honorowym członkom wręczone zostały Statuetki STS-K.

Zarząd STS-K wyróżnił statuetkami w roku 2003 ks kan. Wojciecha Kochańskiego proboszcza parafii św. Wawrzyńca w Słupcy i w roku 2006 Stanisława Słopienia – prezesa WTK.

W czerwcu 1997 roku zapadła decyzja o przystąpieniu do Wojewódzkiego Towarzystwa Kulturalnego w Poznaniu. Podczas Wielkopolskiej Konferencji Kulturalnej, zorganizowanej z inicjatywy WTK w maju 1998 roku, honorowymi dyplomami wyróżnieni zostali: Bogna Wojciechowska oraz Jan Maciej Nowacki.

Kilku członków Towarzystwa zostało uhonorowanych przyznawanym od 1995 roku w plebiscycie Gazety Słupeckiej tytułem SŁUPCZANINA ROKU. W 1995 Roku czytelnicy przyznali m. in. Marianowi Jareckiemu oraz Januaremu Jasińskiemu, w latach następnych tytuł ten otrzymali: Tadeusz Nowakowski (1996), J. M. Nowacki i Andrzej Kończak (1997), Anna Kazuś (2000), Krystyna Górczyńska (2002), Władysław Szymański i Maciej Fiszer (2003), Franciszek Szulczyński, T. Nowakowski (2004).

W pierwszej piątce osób uhonorowanych HERBOWĄ TARCZĄ SŁUPCY znalazło się dwóch członków Towarzystwa: T. Nowakowski i J. Jasiński. Za rok 1998 wyróżnienie to radni miasta przyznali T. Wiśniewskiemu, w 1999 roku M. Jareckiemu i Janowi Sobutce, w 2000 roku Helenie Kumosie i B. Wojciechowskiej, a w 2004 roku Stanisławowi Garsztce.

Pierwszą osobą wyróżnioną medalem ZASŁUŻONY DLA POWIATU SŁUPECKIEGO był członek STS-K T. Wiśniewski; pod koniec 2002 roku wyróżnienie to przyznano dwom innym członkom STS-K – J. Jasińskiemu oraz M. Jareckiemu.

W 2002 roku odznaką Za Zasługi dla Województwa Wielkopolskiego uhonorowani zostali: M. Jarecki i T. Nowakowski, zaś prezes STS-K J.M. Nowacki został wyróżniony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

  1. Szymański był nominowany w 2005 do nagrody Wielkopolskiego Towarzystwa Kulturalnego w Poznaniu.
    STS-K zostało wyróżnione: Dyplomem Honorowym Oddziału PTTK w Słupcy, Statuetką św. Wawrzyńca przez Muzeum Regionalne w Słupcy, Statuetką od Starostwa Słupeckiego i Medalem 40-lecia WTK, dyplomami od Towarzystwa św. Brata Alberta w Słupcy, od burmistrza.

Wystawy, plenery , koncerty, prelekcje.
Pierwsze organizowane przez Towarzystwo wystawy związane były tematycznie z sesjami popularnonaukowymi, organizowanymi w Domu Kultury Wiązar. Wraz z przeniesieniem Muzeum Regionalnego do pomieszczeń przy ul. Warszawskiej, zaistniały nowe warunki dla organizowania wystaw. W uruchomionej przez Muzeum stałej ekspozycji regionalnej ważne miejsce zajmuje zrekonstruowany z inicjatywy STS-K ludowy strój z okolic Słupcy. Była wystawa kompozycji z suszonych kwiatów, ziół i traw autorstwa Alicji Ślebiedzińskiej z Ciążenia. M. Jarecki w 45-lecie własnej działalności regionalnej i artystycznej zaprezentował swój Pejzaż nie tylko słupecki. Kilkakrotnie swoje prace malarskie, związane ze starą i nową Słupcą, wystawiał M. Fiszer, Muzeum Regionalne gościło nieprofesjonalną twórczość T. Wiśniewskiego, R. Lewandowskiego.

Bogate zbiory starych kalendarzy zaprezentował na wystawie w Szkole Muzycznej M. Jarecki.

Do ciekawych inicjatyw STS-K należały wystawy fotografii artystycznej: Marii Dzierżyńskiej „Czas natury”; w słupeckiej bursie, swoje fotografie z cyklu: „Dziecko w obiektywie” prezentował Ryszard Fórmanek.

Uroki naszego miasta podziwialiśmy na wystawie poplenerowej obrazów wykonanych 2005 r. po zorganizowanym przez nas plenerze malarskim Pejzaże i zaułki Słupcy. Komisarzem pleneru była Zofia Wawrzyniak. Wykonano 23 obrazy upowszechnione w wydanym przez nas folderze o twórcach obrazów. Wspieraliśmy też plener malarski w 2006 r. w czasie II Festiwalu Kultury Cysterskiej i Słowiańskiej w Lądzie nad Wartą. W 2007 roku w plenerze Ziemia Słupecka 2007 21 artystów malarzy profesjonalnych i amatorów wykonano 37 obrazów olejnych.

Pod datą 27.02.1989 Wiadomości Słupeckie odnotowały osiemnasty, zorganizowany przez Towarzystwo koncert muzyki poważnej. Wykonawcami kilku takich koncertów, także w latach następnych (na przykład w 30-tą rocznicę śmierci A. Szeluty), byli studenci poznańskiej Akademii Muzycznej.

Później organizowanie koncertów wzięła na siebie Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia, zapraszając w dniu 3.04.1990 roku na swój inauguracyjny koncert pod hasłem: Dzieci szkoły muzycznej – miastu. Koncerty te weszły na stałe do kalendarza słupeckich imprez kulturalnych.

Podjęliśmy szereg działań na rzecz upowszechnienia twórczości Apolinarego Szeluty. Przy pomocy finansowej Urzędu Miasta i Starostwa zorganizowaliśmy koncert Ostatni z Młodej Polski – Apolinary Szeluto w wykonaniu znakomitych artystów poznańskich, a także spektakl słowno – muzyczny Anarchista  w reżyserii Anny Czerniak z MDK w Słupcy. Wydaliśmy też w 2006 r. płytę z muzyką A. Szeluty przygotowaną przez Kingę i Zygmunta Majewskich.

Niestrudzonym organizatorem sesji popularnonaukowych był M. Jarecki, który chętnie dzielił się ze słuchaczami zebraną przez siebie wiedzą o Słupcy i jej mieszkańcach (Słupca w okresie okupacji niemieckiej, powstanie styczniowe); niektóre z tych prelekcji miały charakter okolicznościowej wieczornicy, połączonej z mini-koncertem lub recytacją wierszy, inne wieczoru wspomnień (jeden z takich wieczorów poświęcony był pamięci T. Parysa, w latach 1924-1927 burmistrza Słupcy, a poprzedziło go odsłonięcie pamiątkowej tablicy).

Prelekcje wygłaszali także S. Garsztka i T. Wiśniewski.

Chętnie o „swojej Słupcy”, którą chciałby widzieć dużo piękniejszą, niż jest obecnie, mówił Zdzisław Wyszyński, postulując przy okazji opracowanie architektonicznego programu dla miasta.

Osobne miejsce w tej działalności w latach 1993-1994 zajmowały prelekcje naukowców i wykładowców UAM – autorów poszczególnych rozdziałów Dziejów Słupcy.

W roku 1990 podjęto przez Towarzystwo batalię o uratowanie skazanego już na zasypanie stawku. Stanowił on od niepamiętnych czasów element słupeckiego krajobrazu.

Przedmiotem troski Towarzystwa był i jest też stary park miejski. Staraniem członków STS-K trafił do niego Parcelant – olbrzymi głaz narzutowy, leżący dotąd na granicy między Młodojewem Parcele a Koszutami. Wkrótce dołączył do niego drugi, nazwany Kamieniem Niepodległości. W roku 2006 na wniosek Towarzystwa zasadzono od ul. Warszawskiej platany i wykonano szereg prac porządkowych w parku. Dęby w parku otrzymały nazwy: Apolinary, Wawrzyniec, Leonard.

Współpracujemy z wieloma instytucjami i organizacjami. Bardzo cenimy współpracę z Muzeum Regionalnym i ze szkołami słupeckimi a szczególne SP nr 1, z Miejskim Domem Kultury, z harcerzami ze Szczepu Środowiskowego i Szczepu przy SP nr 1, z Kręgiem Seniorów ZHP, z Zarządem Oddziału PTTK, Bursą Szkolną Zespołu Szkół Specjalnych w Słupcy, Miejską i Powiatową Biblioteką w Słupcy, Ogrodem Działkowym, z klubem Seniora, ze Stowarzystwem Brata Alberta w Słupcy, z Gazetą Słupecką, Kurierem Słupeckim, Radiem Flash, Przeglądem Wielkopolskim, Wielkopolskim Towarzystwem Kulturalnym. Z Towarzystwami pozarządowymi w Strzałkowie i Powidzu.

Bardzo dobrze układała się współpraca z parafiami słupeckimi. Mieliśmy tez możliwość posadzenia, w imieniu naszych członków, drzewka w nowopowstającym parku im. Jana Pawła II przy kościele bł. M. Kozala Biskupa Męczennika w Słupcy. Współpracujemy ze Starostwem i Urzędem Miasta.
Przystąpiliśmy jako założyciele do Fundacji „Unia Nadwarciańska”.

Ostatnie Walne Zebranie Sprawozdawczo-Wyborcze STSK odbyło się 09 grudnia 2006 roku.

Z naszej inicjatywy i wielu, wielu spotkań w 2007 roku z samorządowcami, przedstawicielami uczelni i słuchaczami zorganizowany został Uniwersytet III Wieku w Słupcy.

Opracował w grudniu 2007r. Władysław Szymański, wiceprezes STS-K

Cerkiew w Słupcy

Literatura:

  • Postrojka i osvjaśćenie Slupeckoj cerkvi. ChVEV 1880, s. 192-3; Slovo po slućaju osvjaśćenija chrama v gor. Slupcach, skazannoe Leontiejem, archiepiskopom cholmsko-varśavski11 maja 1880 g. ChVEV 1880, s. 194-5;
  • Żachanović M. prot.: Poezdka archiepiskopa Flaviana, v Kaliśskuju guberniju dlja obozrenija cerkvej 24 ijunja – 1 ijulja 1896 g. ChVEV 1896, s.273-7;
  • Izvlećenie iż otćeta prichodskago bratstva pri Slupeckoj tamożennoj Sv.Nikolaevskoj cerkvi za 1896 g. ChVEV 1898, s.22;
  • Ustrojstvo cerkvi v gor. Stopnice, Keleckoj gubernii (domovaja cerkov v gorodskoj ratusi). ChVEV1902, s.570; ŻUK Aleksander: Pamięć i groby. (Zlokalizowane między Słupcą i wsią Łężec na wschód od wsi Strzałkowo). Przegląd Prawosławny 2004 nr 9, s. 40-41, mapka.;
  • Wszystko co ruskie nie było nam obce Romuald Walczewski
  • Wiadomości Słupeckie, Kwartalnik Społeczno – Kulturalny Nr 3 1990r.
  • Ewa Grześkiewicz, Słupca i powiat słupecki w latach 1919 -1932, Uniwersytet Łódzki, Instytut Historii, Łódź 2000, s. 35, s. 45.