Rok 1918 u Słupeckich Harcerzy.
III Drużyna Harcerska im. Tadeusz Kościuszki w Słupcy podporządkowana ówczesnej organizacji POW, 4 obwód/III A/8 okręg Kalisz łącznie z POW, Komendą Lokalną w Słupcy brała czynny udział w pracy niepodległościowej i była używana do służby wartowniczej i innych funkcji pomocniczych. 11.11.1918 roku drużyna razem z POW rozbrajała okupanta niemieckiego na terenie miasta Słupcy.
11 listopada 1918 roku słupeccy harcerze zgłosili się do Wojska Polskiego. Byli to następujący Druhowie: Arendarek Józef ps. Zbyszko ur.1900r., Arendarek Leon ps. Wiąz ur.1903r, Cisiawski Kazimierz ps. Armata ur.1900r., Deplewski Stanisław ps. Grabina ur.1900r., Goiński Jan ps . Dobrys ur. 19001r., Gościński Franciszek ps . Świerk ur.1900r., Gościński Jozef ps. Polakiewicz i Rosa ur.1898r., Grzybowski Franciszek ur. 1901r. Klecha Józef ps. Lasota i Gryziewicz ur. 1897r., Kluczyński Jan ps. Wyrwa ur. 1901r., Sobocki Leonard ur. 1900?., Łukaszewski Antoni ps. Rys ur.1901r., Piasecki Jan ps. Odrowąż i Lipina ur.1897r., Narożny Wacław ps. Majski ur. 1900r., Stawicki Stefan ps. Mirecki ur. 1901r., Trębaczkiewicz Marian ps. Śmigły i Bem ur.1901r., Ważbiński Wojciech ps. Krzysztopolski i Galas ur. 1898r., Włoczywodziński Marian ps. Winnicki ur. 1902r., Ważbiński Jan ps. Orlik ur. 1900r. 1
Do wojska polskiego zgłosili się także Słupcznie nie będący harcerzami. 2
W 1918 roku byli jeszcze mali …
(Tak autor podpisujący się (as) pisze w Gazecie Poznańskie o losach Janka Brzóstowicza ze Słupcy).
„W Słupcy – maleńkim na onczas miasteczku woj. poznańskiego w listopadzie 1918r. można było zaobserwować grupkę młodzieży, która co pewien czas z pakunkami skrzętnie ukrytymi pod płaszczami wchodziła do kościoła. Wychodzili po kilkunastu minutach, rozpraszając się pośpiesznie w zaułkach ciemnych i ciasnych uliczek.
Byli zbyt młodzi, aby wstępować do kościoła na odmawianie pacierzy. Tam w starych murach kościelnych sobie tylko wiadomymi sposobami wdrapywali się na górę, gdzie koło dzwonnicy w zagłębieniu muru składali broń i amunicję, „organizowaną” też sobie tylko wiadomymi sposobami. Nie dużo tego było, ale te kilka pistoletów i pudełek z amunicją stanowiło niezaprzeczalną ich dumę.
Tak uzbrojeni, gdy wybuch powstania oznajmiły dalekie strzały, harcerze słupeccy w wieku 15 do 17 lat rozbroili posterunek policji. Teraz już każdy z nich miał broń. – Nie jeden nie wiedział nawet jak się z tym obchodzić – mówi Jan Brzóskiewicz, uczestnik Powstania, naonczas 16 letni chłopiec. Byliśmy ochotnikami.
Gdy zabrała się nas już spora grupka, liczące 40 ludzi pod dowództwem podporucznika Kozickiego ruszyliśmy do Strzałkowa. Przedtem trzeba było kilka dni posiedzieć w lesie. Czekaliśmy na tych, którzy jeszcze dołączą. Punkt zborny naznaczyliśmy w Kowalewie.
– Gdy Janek zniknął z domu, ojciec który wiedział gdzie jest syn, nie chcąc zdradzić miejsca pobytu oddziałku niemieckiej policji, został zabrany do obozu w Strzałkowie jako zakładnik. Tam też spotkali się. Ojciec wrócił do domu. Był za stary i za bardzo schorowany, aby dołączyć do tych młodzików. Syn poszedł walczyć. Ze Strzałkowa przez Mielżyn, Powidz, Witkowo oddziałek dotarł do Wrześni. Tu otrzymali pierwszy chrzest bojowy. Kilka starć z regularnymi wojskami niemieckimi.
Potem poszli dalej, przez Swarzędz do Poznania. Dotarli tam pod koniec grudnia.
Na Ławicy trwały jeszcze walki. Oddziałek słupeckich harcerzy został włączony do grupy powstańczej. Kazano im oddać broń. Minęła połowa stycznia. Na stanowisko głównodowodzącego tworzącej się armii wielkopolskiej został powołany gen. J. Dowbór-Muśnicki. Chciał on dotychczasowy żywiołowy zaciąg pod broń ochotników zastąpić regularnym wojskiem. Zaczęto zaprowadzać dyscyplinę wojskową. Dla dzieci nie było miejsca w oddziałach. W końcu stycznia Janek Brzóskiewicz wraz z kolegami wrócił do rodzinnej Słupcy.”
(as)
Wypis z książki Bogny Wojciechowskiej
„Ku wolnej Polsce. Z dziejów słupeckiego obwodu”.
…”2. Mobilizacja harcerzy
12 listopada 1918 roku przybył do Słupcy jako podkomisarz mobilizacyjny starszych harcerzy Wincenty Grętkiewicz. Na zebraniu starszych harcerzy w Komendzie Głównej ZHP postanowiono bowiem mobilizować ochotniczo do wojska starszych harcerzy, poczynając od szesnastolatków. W tym celu na poszczególne okręgi kraju wyznaczono specjalnych komisarzy mobilizacyjnych i ich oficjalnych zastępców. Na komisarza okręgu kaliskiego powołano byłego legionistę i harcerza por. Morrisa, na jego zastępcę wspomnianego już Wincentego Grętkiewicza, późniejszego sekretarza Wydziału Powiatowego w Słupcy, a w latach 1934 — 1939 burmistrza Konina.
Takich 16-latków i starszej młodzieży wśród słupeckich harcerzy było około 40. Grętkiewiczowi udało się zmobilizować około 20. Na jego prośbę miejscowy komendant POW zaopatrzył harcerzy nie tylko w karabiny poniemieckie i amunicję, ale i w niezbędny ekwipunek oraz umundurowanie, nie wyłączając płaszczy wojskowych na zimę. Uzbrojenie i ekwipunek pochodziły z magazynów obozu jenieckiego w Strzałkowie.
Wśród zmobilizowanych harcerzy znaleźli się m. in. Jan Ważbiński i Józef Arendarek, którzy później pomagali Grętkiewiczowi w organizowaniu kompanii harcerskiej.
W Koninie uzupełnił Grętkiewicz słupecki oddział 10 starszymi harcerzami. Tak skompletowany pluton wziął jeszcze udział w manifestacyjnym pogrzebie poległych w dniu 11 listopada od kul niemieckich mieszkańców Konina, oddając im cześć trzykrotną salwą honorową w momencie spuszczania trumien do zbiorowego grobu, by następnie podwodami konnymi podjechać do Zbierska, a stamtąd kolejką wąskotorową do Kalisza. W Kaliszu zakwaterowano ich w zabudowaniach poklasztornych przy ul. Stawiszyńskiej. Wkrótce dołączył do nich pluton harcerski z Kalisza i drugi z Turku. W ten sposób została ostatecznie zorganizowana kompania harcerska, na czele której stanął por. Morris jako komisarz mobilizacyjny starszych harcerzy na okręg kaliski (tymczasowe dowództwo sprawował Grętkiewicz). Kompania była całkowicie umundurowana i wchodziła w skład organizującego się 29 pułku piechoty. W grudniu jeden z plutonów harcerskiej kompanii pod dowództwem plutonowego Józefa Arendarka został odkomenderowany do pociągu pancernego „Poznańczyk” jako oddział piechoty zwiadowczej i wymaszerował do wschodniej Małopolski. Tam w walkach z Ukraińcami zginął Wawrzyn Kalczyński (?) z Lądku. 95 Wśród słupczan oprócz Arendarka w grupie tej był również Marian Trębaczkiewicz.
Dwa pozostałe plutony w dniu 1 stycznia 1919 roku, odpowiednio uzupełnione, uformowały
kompanię techniczną 29 pułku piechoty. Grętkiewicz został starszym sierżantem w tej kompanii. Młodzi chłopcy znaleźli się w różnorodnych formacjach. Bracia Józef (lat 22) i młodszy od niego Franciszek (lat 20) Gościńscy ze słupeckiej III Drużyny Harcerskiej im. Tadeusza Kościuszki — na przykład — trafili do kompanii 5-ej 29 p. piechoty. W czasie walk pod Warszawą w roku 1920 zginęli. W roku 1920 poległ również Stefan Krajewski.”…
Wypis z książki Bogny Wojciechowskiej Ku wolnej Polsce. Z dziejów słupeckiego obwodu POW str. 106
WINCENTY GRĘTKIEWICZ 1898 -1984 3
Urodził się 24 marca 1898 r. w Koninie. W rodzinnym miasteczku uczęszczał do szkoły elementarnej i 7-klasowej Szkoły Handlowej. Maturę zdobył we włocławskim gimnazjum. Kontynuował naukę na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, a potem na Uniwersytecie Poznańskim.
Aktywnie działał w Polskiej Organizacji Wojskowej we Włocławku, później na terenie Konina. W 1915 r. współtworzy organizację skautowską w Koninie, a od 1916 r. działał w Polskiej Organizacji Wojskowej – najpierw we Włocławku, potem w Koninie.
W 1918 W. Grętkiewicz został podkomisarzem mobilizacyjnych okręgu kaliskiego, do spraw mobilizacji starszych harcerzy z powiatów: konińskie¬go i słupeckiego, harcerzy podporządkowanych Komendzie Głównej ZHP.
12 listopada 1918 przybył do Słupcy. Udało mu się zmobilizować około 20, z III DH im. Tadeusza Kościuszki. Na jego proś¬bę, miejscowy komendant POW Wojciech Ważbiński, pseud. Krzyżtoporski, zaopatrzył grupę w karabiny poniemieckie i amunicję, w niezbędny ekwipunek i umundurowanie. Wszystko z magazynów obozu jenieckiego w Strzałkowie. W Koninie uzupełnił słupecki oddział dziesiątką harcerzy. Harcerski pluton Grętkiewicza wziął udział w manifestacyjnym pogrzebie poległych – w dniu 11 listopada, od kul niemieckich – mieszkańców Konina.
W latach 1918-21 służył w stopniu sierżanta w 29. Pułku Strzelców Kaniowskich jako ochotnik. Brał także udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Już w cywilu został mianowany podporucznikiem.
W 1924 r. urzędnik w samorządzie powiatowym, sekretarz wydziału powiatowego w Słupcy, a po likwidacji powiatu słupeckiego pracuje jasko inspektor samorządu gminnego powiatu pułtuskiego (1932-34).
Od 1934 r. objął urząd burmistrza Konina, który sprawował do wybuchu II wojny światowej. W tym czasie był ponadto wi¬ceprezesem Zarządu Mechanicznej Mleczami Spółdzielczej, Prezesem Zarządu Stowarzyszenia Przyjaciół Szkoły Średniej w Koninie, wiceprezesem Komitetu Budowy Gimnazjum. Dzięki jego zaangażowaniu w ciągu 2 lat wzniesiono budynek szkoły śred¬niej w Koninie przy ul. Mickiewicza. W okresie 1935-38 był jednocześnie posłem na Sejm Rzeczypospolitej.
Pełnił funkcję prezesa Rady Powiatowej BBWR, a następnie stanął na czele Obozu Zjednoczenia Narodowego w Koninie.
W latach okupacji został przesiedlony do Ostrowca Świętokrzyskiego. W 1945r. wraca do Konina. Potem podjął pracę we Wrocławiu w oddziale NBP. W 1984 r. zmarł.
Pozostawił po sobie wspomnienia i relacje o początkach konińskiego harcerstwa.
Uświadamiam sobie jak wiele pokoleń umiało żyć w duchu Prawa i Przyrzeczenia Skautowego, czego dowodem są harcerskie dokonania tamtych lat.
Zebrał: hm.(-) Władysław Szymański, komendant HKS Słupca
[1]Z aneksu – z wykazu sporządzony przez hm. Kazimierza Gościmskiego ze spisu członków 64 osobowej III drużyny harcerskiej w Słupcy z lat 1916-1918.
|
Aneksy Spis Drużyny Harcerskiej im. T. Kościuszki w Słupcy z lat 1916-1918 |
||||
| Lp | Nazwisko i imię | Imiona rodziców | Data i miejsce urodzenia | Data wstąpienia
do harcerstwa |
| 1. | Arendarek Józef | Stanisław, Małgorzata | 5.03.1900 Słupca | 25.09.1916r. |
| 2. | Arendarek Leon | Stanisław, Małgorzata | 13.03.1903 Kleczew | 25.09.1916r. |
| 3. | Adamkiewicz Lucjan | Teodor, Antonina | 14.11.1902 Słupca | 10.01.1917r. |
| 4. | Brzuśkiewicz Jan | Ignacy, Marianna | 17.06.1904 Słupca | 25.09.1916r. |
| 5. | Buśkiewicz Zygfryd | Konstanty, Stanisława | 24.09.1902 Ląd | 16.06.1917r. |
| 6. | Borucki Marian | Józef, Emilia | ? 1905 ? | 10.05.1917r. |
| 7. | Balewski Stanisław | Wincenty, Wanda | 1.06.1906 Słupca | 10.10.1917r. |
| 8. | Deplewski Stanisław Teofil | Felicjan, Bronisława | 8.12.1900 Słupca | 25.09.1916r. |
| 9. | Deplewski Mieczysławn Lech | Felicjan, Bronisława | 27.07.1903 Słupca | 25.09.1916r. |
| 10. | Dencer Bronisław | Józef, Marianna | 13.07.1902 Słupca | 10.05.I917r. |
| 11. | Daszkiewicz Władysław | Franciszek, Małgorzata | 28.03.1903 Słupca | 10.05.1917r. |
| 12. | Cisławski Kazimierz | Józef, Katarzyna | 10.06.1900 Słupca | 25.09.1916r. |
| 13. | Gościński Jozef | Antoni, Waleria | 27.01.1998 Kazimierz | 10.09.1917r. |
| 14. | Goński Marian | Wincenty, Marzanna | 2.10.1901 Słupca | 25.09.1916r. |
| 15. | Gościński Franciszek | Antoni, Waleria | 4.10.1900 Kazimierz | 25.09.1916r. |
| 16. | Goński Stanisław | Feliks, Antonina | 24.04.1904 Słupca | 9.07.1917r. |
| 17. | Grzybowski Franciszek | Antoni, Konstancja | 11.01.1901 Ślesin | 25.09.1916r. |
| 18. | Goński Jan | Feliks, Antonina | 13.06.1901 Słupca | 18.09.1017r. |
| 19. | Glapa Władysław | Michał, Marianna | 2.07.1905 Aleksandrów | 12.07.1917r. |
| 20. | Grochmalski Adam | Michał, Marianna | 19.10.1905 Słupca | 20.07.1917r. |
| 21. | Gieryń Aleksander | Kajetan, Pelagia | 19.02.1901 Słupca | 25.09.1916r. |
| 22. | Jaśkiewicz Jan | Ignacy, Emilia | 25.06.1902 Słupca | 25.09.1916r. |
| 23. | Klecha Józef | Franciszek, Antonina | 15.09.1897 Słupca | 10.03.1917r. |
| 24. | Kluczyński Jan | Michał, Julia | 25.11.1905 Słupca | 25.09.19 16r.. |
| 25. | Kluczyński Jan | Walenty, Stanisława | 16.10.1901 Słupca | 25.09.1916r. |
| 26. | Krajewski Stefan | Antoni, Marianna | 31.07.1900 Słupca | 25.09.19l6r. |
| 27. | Korboński Zygmunt | Stanisław, Elżbieta | 18.07.1904 Słupca | 25.09.1916r. |
| 28. | Kluczyński Stanisław | Michał, Juliana | 24.04.1899 Słupca | 25.09.1916r. |
| 29. | Kluczyński Roman | Franciszek, Teofila | 7.08.1901 Słupca | 29.09.1916r. |
| 30. | Kowalewski Marian | Franciszek. Michalina | 5.12.1901 Słupca | 25.09.1916r. |
| 31. | Kasprzyk Aleksander | Michał, Franciszka | 30.11.1900 Słupca | 25.09.I916r. |
| 32. | Korboński Stefan | Stefan, Władysława | ? 1901 ? | 25.09.1916r. |
| 33. | Koszarek Jan | Ignacy, Marianna | 21.12.1901 Słupca | 25.08.1917r.. |
| 34. | Łukaszewski Antoni | Wawrzyniec, Gertruda | 21.01.1901 Warszawa | 25.08.1918r. |
| 33. | Michalski Jan | Michał, Antonina | 24.11.1902 Słupca | 20.07.1917r. |
| 36. | Michalski Ryszard | Michał, Antonina | 16.02.1905 Słupca | 10.02.1917r. |
| 37. | Morawski Marian | Antoni, Marianna | 4.03.1899 Słupca | 25.09.1916r. |
| 38. | Miller Bolesław | Antoni, Anna | 27.11.1899 Słupca | 25.09.1916r. |
| 39. | Manuszak Stełan | Wojciech, Michalina | 21.07.1903 Słupca | 10.10.1917r. |
| 40. | Nowakowski Marian | Jan, Agnieszka | 23.11.1900 Słupca | 15.11.1917r. |
| 41. | Narożny Wacław | Wincenty, Paulina | 4.09.1900 Słupca | 25.091916r. |
| 42. | Nowacki Jan | Maciej, Franciszka | 24.12.1901 Słupca | 25.09.1916r. |
| 43. | Piasecki Jan | Piotr, Stanisława | 11.01.1897 Słupca | 25.09.1916r. |
| 44. | Piasecki Franciszek | Andrzej, Antonina | 6.11.1902 Słupca | 25.09.1916r. |
| 45. | Podgdrny Jan | Andrzej, Antonina | 14.06.1903 Słupca | 10.10.1917r. |
| 46. | Rdesiński Narcyz | Aleksy, Ksawera | 14.10.1906 Słupca | 20.07.1917r. |
| 47. | Rdesiński Bronisław | Michał, Helena | 14.06.1905 Słupca | 20.07.1917r. |
| 48. | Ruciński Stefan | Franciszek, Stanisława | 30.06.1903 Słupca | 15.11.1917r. |
| 45. | Rdesiński Michał | Dominik, Magdalena | 24.09.1902 Słupca | 10.05.1917r. |
| 50. | Sokołowski Stefan | Jan, Julia | 11.11.1904 Ciążeń | 10.10.1917r. |
| 51. | Stawicki Stefan | Jan, Waleria | 1.09.1901Młodojewo | 25.09.1916r. |
| 52. | Śmigielski Józef | Wawrzyniec, Bronisława | 28.02.1903 Słupca | 12.01.1917r. |
| 53. | Szczapiński Zygmunt | Franciszek, Władysława | 9.09.1904 USA | 25.09.1916r. |
| 54. | Sobecki Leonard | Julian, Marianna | 24.10.1900 Słupca | 25.09.1916r. |
| 55. | Trębaczkiewicz Marian | Wincenty, Marianna | 20.06.1901 Słupca | 25.09.1916r. |
| 56. | Trębaczkiewicz Kazimierz | Wincenty, Marianna | 29.01.1905 Słupca | 25.09.1916r. |
| 57. | Trębaczkiewicz Mieczysław | Wincenty, Marianna | 26.12.1907 Słupca | 10.10.1917r. |
| 58. | Ważbiński Jan | Henryk, Marianna | 9.03.1900 Słupca | 25.09.1916r. |
| 59. | Ważbiński Wojciech | Henryk, Marianna | 16.04.1998 Wierzbie | 25.09.1916r. |
| 60. | Wydrzyński Władysław | ? | ? | 25.05.1917r. |
| 61. | Włóczywodziński Jan | Telesfor, Rozalia | 10.05.1902 Słupca | 10.05.1917r. |
| 62. | Witucki Stanisław | Franciszek, Franciszka | 20.04.1905 Zadzin | 20.07.1917r. |
| 63. | Zieliński Karol | ? | ? | 10.05.1917r. |
| 64. | Zwoliński Wacław | Leonard, Bronisław, | 10.09.1903 Warszawa | 10.10.1917r. |
[2] Ponadto ochotnikami byli członkowie POW lecz nie harcerze – wypis z materiałów archiwalnych hm. Kazimierza Gościmskiego: Adamczewski Jan, Baczyński Jozef, Berdziński Julian, Czarcinski Roman, Cisławski Romuald, Chmielewski Euzebiusz, Filipiak Tadeusz, Gorzelański Jozef, Grzybowski Stefan, Harmaciński Ignacy, Imierowicz Henryk, Ignaszewski Jan, Jezierski Stefan, Krajewski Roman, Krajewski Władysław, Kalkowski Zygmunt, Kluczyński Jozef, Litoborski Jan, Litoborski J., Łodzewski Cz., Manuszak Władysław, Michalski Józef, Matuszewski Roman, Miller Franciszek, Nowacki Edward, Pankiewicz Roman, Piasecki Walerian, Podgórny Marian, Przybylski Marian, Różycki Piotr, Rozpędowski Wincenty, Świstalski Franciszek, Stawicki Bronisław, Trębaczkiewicz Zygmunt, Trębaczkiewicz Narcyz, Węgliński Antoni, Wiśniewski Władysław, Waszak Rajmund, Wiśniewski Stanisław, Wolicki Kazimierz, Zieliński Edward, Zakrzewski Mieczysław, Ziemniak Jan, Blejwas Władysław, Parus Edward, Przybylski Józef.
[3] Opracowano w oparciu o artykuły Tadeusza Kubackiego i Michała Rybczyńskiego